Τι είναι η Απο-εξαφάνιση των ειδών;

Η από-εξαφάνιση είναι μια διαδικασία δημιουργίας ενός οργανισμού που μοιάζει με ένα εξαφανισμένο είδος. Η επανεισαγωγή ειδών που είναι προς εξαφάνιση ή που έχουν εξαφανιστεί είναι ένα θέμα που έχει μετακινηθεί από την επιστημονική φαντασία στην πραγματικότητα και έχει αρχίσει να γίνεται δημοφιλές την τελευταία δεκαετία, και να συζητιέται για τις συνέπειες του, ηθικές ή μη. Για πρώτη φορά εισήχθη στο δημόσιο λόγο το 2013 σε μια εκδήλωση που διοργανώθηκε από τον οργανισμό Revive & Restore σε μια σειρά ομιλιών με τίτλο TEDxDeExtinction και έχει πυροδοτήσει μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με τη σκοπιμότητα ή όχιμιας τέτοιας πρακτικής. Η συζήτηση αυτή αφορά όχι για τα φυτά αλλά για τα ζώα, δηλαδή για αυτά τα είδη που έχουν την ιδιότητα της κίνησης.Τέτοια είδη είναι κάποια πτηνά, όπως το μεταναστευτικό περιστέρι της Βόρειας Αμερικής, εξαφανισμένο από το 19 αιώνα, κάποιες γιγάντιες χελώνες εξαφανισμένες από το 1906, o πιγκουίνος Great Auk, εξαφανισμένος και αυτός από το 19 αιώνα, το πουλί Dodo της Μαδαγασκάρης, που έχει εξαφανιστεί από το 17 αιώνα, ο αρχαίος Ούρος, το μαλλιαρό μαμούθ,το οποίο έζησε στην πλειστόκαινο, και διάφορα άλλα είδη.

Μέθοδοι Δημιουργίας Εξαφανισμένων Ειδών

Οι τρόποι που εξετάζονται σήμερα για την πραγματοποίηση της επανεισαγωγής ειδών είναι:

• Η Αντίστροφη Αναπαραγωγή. Αυτή πραγματοποιείται με επιλεκτική αναπαραγωγή και

στοχεύοντας σε επανεμφάνιση προγονικών χαρακτηριστικών. Μέχρι να επιτύχουμε το

φαινότυπο που θέλουμε, είναι πιθανόν να μεσολαβήσουν αρκετές γενιές. Δεν γίνεται

άμεση επέμβαση στο γεννητικό υλικό, αντιθέτως επιστρατεύεται το παραδοσιακό

επιλεκτικό ζευγάρωμα και οι προσπάθειες καθοδηγούνται από τη φυσική εμφάνιση του

απογόνου, αλλά και από τις γενετικές συγκρίσεις με το εξαφανισμένο είδος. Βέβαια, τα

γονίδια των φαινοτύπων αυτών μπορεί να είναι διαφορετικά από το εξαφανισμένο είδος.

• Η Κλωνοποίηση, η οποία στοχεύει στη δημιουργία πανομοιότυπων αντιγράφων, κάνοντας

χρήση διατηρημένων σωματικών κυττάρων. Για να πραγματοποιηθεί, πρέπει να υπάρχει

ένα συγγενές ζωντανό είδος -δότης. Έτσι, ο πυρήνας του σωματικού κύτταρου του

εξαφανισμένου είδους αφαιρείται και εισάγεται εντός του πυρηνικού κύτταρου του δότη,

ώστε να πραγματοποιηθεί εμβρυογένεση. Το έμβρυο έπειτα μεταφέρεται στον ξενιστή. Η

διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως SCNT. Η κλωνοποίηση δυσχεραίνεται περισσότερο,

όταν οι οργανισμοί έχουν πεθάνει πριν χρόνια και το εναπομείναν βιολογικό τους υλικό

έχει υποστεί αλλοίωση .

• Η Γενετική Μηχανική είναι η πιο σύγχρονη διαδικασία, κατά την οποία γίνεται επεξεργασία της αλληλουχίας του γονιδιώματος σε κύτταρα ζώντων ειδών, ώστε να φτιαχτούν αλληλουχίες γονιδιώματος που να μοιάζουν με αυτό του συγγενικού εξαφανισμένου είδους. Το γονιδίωμα του εξαφανισμένου είδους διαβάζεται και, αν υπάρχουν κενά στην ακολουθία του, συμπληρώνονται με το γονιδίωμα ενός πλησιέστερου συγγενή. Κατόπιν, δημιουργούνται κυτταρικές σειρές οι οποίες θα επεξεργαστούν με CRISPR/Cas9 ή άλλες τεχνολογίες. Επόμενο στάδιο είναι η διαδικασία της κλωνοποίησης. Αυτή είναι η πιο ελπιδοφόρα προσέγγιση για τη

δημιουργία των οικολογικών αντιπροσώπων των εξαφανισμένων ειδών.

Ο George Church, ο οποίος ανέπτυξε την πρώτη direct genomics sequencing μέθοδο κύριος

υποστηρικτής της απο-εξαφάνισης δηλώνει ότι “ένα κακό πράγμα για την κοινωνία είναι η

μειωμένη ποικιλομορφία”.

Τα σημαντικότερα επιχειρήματα των υπέρμαχων της απο-εξαφάνησης είναι τα εξής: ο

οικολογικός εμπλουτισμός όπως έγινε με τους γκρίζους λύκους στο Γέλοουστον ή τους κάστορες στη Σουηδία. Η βελτίωση του οικοσυστήματος, η οποία είναι δυνατόν να επιτευχθεί εισάγοντας είδη, όπως το μαλλιαρό μαμούθ: αυτό θεωρείται ότι θα καταφέρει να αναδημιουργήσει το περιβάλλον, ζώντας μέσα στην τούνδρα, θα επαναφέρει τις στέπες των μαμούθ της εποχής της Πλειστόκαινου και σταδιακά θα μπορέσει να αποτραπεί ακόμα και η υπερθέρμανση του πλανήτη.Επίσης η αναπαραγωγή απειλούμενων ειδών ή ειδών που δεν μπορούν να αναπαραχθούν σε αιχμαλωσία. Άλλο επιχείρημα είναι η ηθική υποχρέωση των ανθρώπων για αποκατάσταση της δικαιοσύνης ως υπεύθυνοι για τις εξαφανίσεις των άλλων ειδών. Το τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον καθώς τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν για τον άνθρωπο, μπροστά στο ενδεχόμενο να βρεθούν θεραπείες σε διάφορες νόσους και ιούς, μιας και ένα από τα είδη που έχουν αναδημιουργηθεί είναι ο ιός της Ισπανικής γρίπης.

Βέβαια το επιστημονικό ενδιαφέρον της επαναφοράς στη ζωή εξαφανισμένων ειδών δεν

ξέρουμε αν μπορεί να σταματήσει και σύμφωνα με το επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς γιατί

όχι και τους Νεάντερταλ; Ο George Church, γνήσιος ωφελιμιστής και πρωτοπόρος σε αυτή την ιδέα, δηλώνει πως οι Νεάντερταλ θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν σε επερχόμενες επιδημίες με τους μεγαλύτερους εγκεφάλους τους, που πιθανόν να τους κάνουν εξυπνότερους από εμάς.Οι πολέμιοι τώρα αυτής της διαδικασίας έχουν πάρα πολλά να αντιτάξουν και όσο αφορά τον άνθρωπο αλλά κυρίως τα ίδια τα ζώα.Ξεκινώντας από το ότι τα πλάσματα αυτά δεν θα είναι πανομοιότυπα με τα πραγματικά αλλά θα είναι υβρίδια ή αλλιώς χίμαιρες, δηλαδή οργανισμοί χωρίς γενετική ομοιογένεια. Αυτό σημαίνει ότι ο ορισμός των ειδών δεν θα είναι πια σταθερός, καθώς θα μοιράζονται DNA.

Σύμφωνα με το Σεβασμό του Τέλους του Rollin, οι παραβιάσεις των συμφερόντων των ζώων

έχουν συνέπειες για τα ίδια αλλά και για την επιστήμη. Όταν παραβιάζεται οποιαδήποτε πτυχή της φύσης τους, αυτό μπορεί να έχει συνέπειες για τη λειτουργία αλλά και για την καλή διαβίωση του ζώου.Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας και μέχρι να επιτευχθεί ο επιθυμητός φαινότυπος, θα υπάρξουν πάρα πολλά άτομα τα οποία θα υποφέρουν, θα πεθάνουν ή ακόμα θα πρέπει και να θανατωθούν. Ένα, επίσης, πολύ σοβαρό θέμα το οποίο κάνει τη απο-εξαφάνιση να φαίνεται αδύνατη είναι το ότι δεν γνωρίζουμε αν αυτά τα ζώα είναι ικανά να επιβιώσουν μόνα τους, καθώς και την αλληλεπίδραση που θα έχουν με το σύγχρονο οικοσύστημα, ειδικά όταν πρόκειται για μεγάλα ζώα όπως τα μαμούθ. Άλλα προβλήματα που προκύπτουν είναι το ότι τα ζώα αυτά δεν θα είναι εξελικτικά είδη. Κατά πάσα πιθανότητα, αυτά τα δημιουργήματα δεν έχουν κανένα ρόλο να παίξουν σε ένα περιβάλλον, που έχει αλλάξει και άλλα είδη ζούνε εκεί πια.

Πως θα καταφέρουμε να εντάξουμε ένα τόσο περίπλοκο ζώο όπως οι ελέφαντες,

πλάσματα τα οποία είναι ιδιαίτερα συναισθανόμενα, με αυτεπίγνωση, υψηλή νοημοσύνη και

κοινωνικούς δεσμούς, αλλάζοντας απλά κάποια πράγματα πάνω τους όπως τρίχωμα και λίπος σε ένα εντελώς ξένο περιβάλλον από αυτό στο οποίο κανονικά διαβιούν;

Σημαντική παράμετρος επίσης είναι το κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος, το οποίο θα

μπορούσε να αποβεί πραγματικά ανυπολόγιστο, αν η επανεισαγωγή δεν αφορά ένα ζώο αλλά ένα κοπάδι ολόκληρο.Η απαίτηση επίσης για επαρκή έκταση ενδιαιτημάτων μπορεί να ικανοποιηθεί ευκολότερα για είδη που έχουν εξαφανιστεί σε πρόσφατες περιόδους και σε παρόμοιες οικολογικές συνθήκες. Για είδη όμως που έχουν εξαφανιστεί στο μακρινό παρελθόν υπάρχουν διαφορές στις οικολογικές συνθήκες, αυξάνοντας την αβεβαιότητα και τους κινδύνους και μειώνοντας αντίστοιχα την πιθανότητα να επιτευχθούν τα οφέλη διατήρησης.

Ηθικοί Προβληματισμοί

Ο αντίλογος, βέβαια, των επιστημόνων της γενετικής μηχανικής στο θέμα των υβριδίων είναι ότι με κάποιο τρόπο κανένα είδος δεν είναι καθαρό αλλά όλοι μας είμαστε υβρίδια, καθώς υπάρχει ροή γονιδίων ανάμεσα στα είδη. O Rollin ισχυρίζεται ότι ο ορισμός των ειδών δεν είναι σταθερός, καθώς μοιράζονται DNA. Ο άνθρωπος περιέχει στο γονιδίωμά του ένα ποσοστό από τον Νεάντερταλ της τάξης από 1%-4%. Με κάποιο τρόπο, δηλαδή, είμαστε Νεάντερταλ καθώς και άνθρωποι. Αυτό φυσικά γεννά πολλά φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με την κατάταξη των ειδών και τον διαχωρισμό που κάνουμε σε ανθρώπους και ζώα. Πόσο μάλλον, αν τα είδη αυτά περιέχουν ανθρώπινα γονίδια ή είναι οι Νεάντερταλ γεννημένοι από ανθρώπους και κατά τον Taylor, “δεν αρνούμαστε τα δικαιώματα σε όντα που έχουν γεννηθεί από ανθρώπους και τα οποία δεν έχουν αναπτύξει πλήρως τις ανθρώπινες δυνατότητές τους.”

Θα μπορούσαμε ακόμα να αναφερθούμε στο αισθητικό όφελος, που θα προέκυπτε από την απο-εξαφάνιση, καθώς η αισθητική αξία εγγενής αξία. Είναι διάσημη η ρήση του Πλάτωνα για την αξία της αισθητικής, όταν στο Συμπόσιο μας λέει πως ο άνθρωπος αξίζει να ζει για να βλέπει το καθεαυτό ωραίο. Ή με μια διαφορετική διατύπωση, κατά το Σωκράτη “Το ωραίο είναι το πρέπον”. Ένα ακόμα ιδιαίτερα σημαντικό θέμα που εμπλέκεται στη διαδικασία της απόεξαφάνισης είναι το θέμα της πατέντας. Καθώς δεν είναι σαφές σε ποια είδη ανήκουν τα υβρίδια και ποιοι κανονισμοί και νόμοι ισχύουν, αναδύεται ένα σύνολο νομικών και κανονιστικών αβεβαιοτήτων.

Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας αποτελούν μέσα οικονομικής πολιτικής και αυτό θα μας οδηγήσει σε οικοσυστήματα που έχουν ιδιοκτήτη. Μιας και κάποιος θα έχει την πατέντα αυτών των ειδών. Αυτό λοιπόν θα σημαίνει ότι αυτά τα ζωντανά πλάσματα θα μπορούν να πουληθούν, να αγοραστούν ή ακόμα και να δημοπρατηθούν. Τελικά όμως αυτό θα δημιουργήσει ένα οικοσύστημα στην υπηρεσία του ακραίου καπιταλισμού. Μας κάνει να σκεφτούμε ότι ίσως καταλήξουμε με Jurassic Park ή Φρανκενστάιν που θα κυκλοφορούν ανάμεσά μας.

Το ζήτημα λοιπόν μεταφέρεται όχι στο τι μπορούμε αλλά στο τι θέλουμε. O Hans Jonas, στο βιβλίο του η αρχή της υπευθυνότητας που εκδόθηκε το 1979 πιστεύει ότι η μοίρα του ανθρώπου και της φύσης είναι κοινή. Ωστόσο οι δυνατότητες που διαθέτουμε σήμερα χάρη στην επιστήμη είναι τεράστιες, με αποτελέσματα που ίσως να μην είναι αναστρέψιμα. Εύστοχα λοιπόν δηλώνει πως «η υπόσχεση μετατράπηκε σε απειλή και η προοπτική σωτηρίας σε αποκάλυψη». Θεωρεί υπεύθυνο όχι το άτομο αλλά την ανθρωπότητα, η

ηθική της ευθύνης του περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. Αντιπροτείνει την εγκατάλειψη της

εποχής της αφθονίας, τον αυτομετριασμό και μια ηθική, στην οποία προτεραιότητα δεν είναι

αυτά που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος αλλά αυτά που η φύση μπορεί να αντέξει. “Το ερώτημα δεν είναι το τι θα μπορέσει ακόμη να καταφέρει ο άνθρωπος, αλλά το τι θα μπορέσει ακόμη να αντέξει η φύση. Κανείς δεν αμφιβάλει σήμερα ότι υπάρχουν όρια στην αντοχή της φύσης...”. Η ευθύνη πια δε αφορά μόνο το παρόν αλλά το απώτερο μέλλον και τις επερχόμενες γενεές.

Θέσεις

Μήπως όμως αντί της ανάστασης των νεκρών με οποιοδήποτε τρόπο, θα ήταν πιο ωφέλιμο να προστατεύσουμε το ήδη υπάρχον οικοσύστημα; Να αποκαταστήσουμε τους πληθυσμούς της ήδη υπάρχουσας βιοποικιλότητας, έτσι ώστε να ενισχυθεί η σταθερότητα και η ανθεκτικότητα του οικοσυστήματος.Προτεραιότητα μας πρέπει να παραμείνει η διατήρηση, η αποκατάσταση και η ενίσχυση της υπάρχουσας βιοποικιλότητας, ώστε η όποια δημιουργία ειδών να γίνεται, μόνο όταν συμβαδίζει με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Ο οικολογικός εμπλουτισμός με μορφές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για τη διατήρηση της γενετικής ποικιλομορφίας σε πληθυσμούς απειλούμενων ειδών είναι θεμιτός.Τα κεφάλαια που θα δαπανηθούν για να επαναφέρουμε είδη όπως τα μαμούθ, θα ήταν προτιμότερο να δαπανηθούν για την πρόληψη της εξαφάνισης των ήδη υπάρχων συγκατοίκων μας στον πλανήτη.

Συμπεράσματα

Ο διάλογος για την απο-εξαφανιση μόλις έχει αρχίσει. Και στο διάλογο αυτό εμπλέκονται

γενετιστές, ηθικοί φιλόσοφοι, νομικοί εξειδικευμένοι σε θέματα περιβάλλοντος και πολλοί άλλοι. Η συζήτηση πλέον για την αναβίωση των εξαφανισμένων ειδών έχει μετακινηθεί από το τι θα μπορούσαμε στο τι θα έπρεπε, καθώς η διαδικασία αυτή παρουσιάζει κοινωνικοπολιτικό ενδιαφέρον και όχι μόνο βιολογικό και επιστημονικό.

Ερωτήματα, ακόμα παραμένουν πολλά και αναπάντητα όπως το γιατί να επαναφέρουμε

κάποια είδη που έχουν εξαφανιστεί αιώνες πριν ή που θα τα βάλουμε να ζήσουν.

Προς το παρόν δεν έχουμε δεδομένα για να διαφωνήσουμε παρά μόνο εικασίες .Η ηθική

φιλοσοφία μέχρι τώρα διερευνά ζητήματα μόνο για το ανθρώπινο είδος, μήπως όμως έχει έρθει η ώρα να συμπεριλάβει και τους μη ανθρώπους; Αν μπορούσαμε να ρωτήσουμε κάποια νοήμονα είδη τι θα ήταν καλύτερο για αυτά, τι θα μας απαντούσαν; Ίσως η δημιουργία ενός Νεάντερταλ από μια ανθρώπινη μητέρα να μας φαίνεται αποκρουστική ενώ ενός μαμούθ από μια μητέρα ελέφαντα όχι. Η απάντηση όμως μάλλον πρέπει να είναι ενιαία και για τα δύο είδη καθώς η βιολογία δεν βάζει διαχωριστικές γραμμές.

Το κείμενο αποτελεί εργασία που υποβλήθηκε στο πλαίσιο σπουδών της Μαρίζας Στούμπου στο ΔΠΜΣ Διιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΠΜΣ) Ζώα: Ηθική, Δίκαιο, Ευζωία, το οποίο διοργανώνεται από το Τμήμα Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ με τίτλο

Απο-εξαφάνιση των ειδών και ηθική επιχειρηματολογία

Βιβλιογραφία

Babcock, Hope. "The genie is out of the de-extinction bottle: a problem in risk regulation and regulatory gaps." Virginia Environmental Law Journal 37, no. 3 (2019): 170-206. Accessed

March 9, 2021. doi:10.2307/26861993.

Church, George. “Can Neanderthals be brought back from the dead?”, interview by Philip Bethge and Johann Grolle, SPIEGEL, Jan 18, 2013.

https://www.spiegel.de/international/zeitgeist/george-church-explains-how-dna-will-be-

construction-material-of-the-future-a-877634.html

Cohen, Shlomo. “The Ethics of De-Extinction. NanoEthics.” 8. 165-178. 10.1007/s11569-014-

0201-2. 2014.

IUCN SSC Guiding Principles on Creating Proxies of Extinct Species for Conservation Benefit

Jonas, Hans.

Η αρχή της ευθύνης Αναζητώντας μια ηθική για τον τεχνολογικό πολιτισμό. Αρμός,2018. Μετάφραση Σαμοθράκη Ντίνα και Στούφης θεόδωρος.

Μυλωνά-Γιαννακάκου, Κωνσταντίνα. “Διαγονιδιακά Είδη και η Ευγονική στα Ζώα’’, ΕΚΠΑ,

σημειώσεις μαθήματος, Αθήνα 2021.